Doręczenie fikcyjne – co to znaczy?

Doręczenie w procedurze cywilnej

Sposoby doręczenia są podobne w postępowaniach sądowych i postępowaniu administracyjnym, choć różnią się w niektórych szczegółach. Zajmijmy się dla przykładu postępowaniem cywilnym by opisać, w jaki sposób w praktyce działa doręczenie fikcyjne. Reguluje to przepis art. 139 § 1 kodeksu postępowania cywilnego:

Art. 139

§ 1. W razie niemożności doręczenia w sposób przewidziany w artykułach poprzedzających, pismo przesłane za pośrednictwem operatora pocztowego w rozumieniu ustawy z dnia 23 listopada 2012 r. - Prawo pocztowe należy złożyć w placówce pocztowej tego operatora, a doręczane w inny sposób - w urzędzie właściwej gminy, umieszczając zawiadomienie o tym w drzwiach mieszkania adresata lub w oddawczej skrzynce pocztowej ze wskazaniem, gdzie i kiedy pismo pozostawiono, oraz z pouczeniem, że należy je odebrać w terminie siedmiu dni od dnia umieszczenia zawiadomienia. W przypadku bezskutecznego upływu tego terminu, czynność zawiadomienia należy powtórzyć.

Jak to wygląda w praktyce

Listonosz w przypadku niezastania adresata ani osoby upoważnionej do odbioru w jego imieniu przesyłki poleconej, pozostawia w skrzynce adresata pierwsze zawiadomienie, czyli awizo. Informuje w nim, że przesyłkę należy odebrać w placówce pocztowej w terminie 7 dni, wskazując datę końcową odbioru. Przykładowo, gdy listonosz zostawił awizo w dniu 12 listopada, to wówczas przesyłkę będzie można odebrać do dnia 19 listopada.

Następnie, w przypadku braku zgłoszenia się adresata lub upoważnionej osoby do placówki pocztowej listonosz podejmuje drugą i zarazem ostatnią próbę doręczenia. Będzie to najczęściej dzień następujący po dniu upływu terminu odbioru przesyłki wskazanego w pierwszym zawiadomieniu, czyli jak w powyższym przykładzie w dniu 20 listopada. W przypadku, gdy i tym razem listonosz nie zastanie adresata, pozostawi powtórne zawiadomienie, wskazując znowu siedmiodniowy termin, do którego będzie można odebrać przesyłkę zgłaszając się do placówki pocztowej, zgodnie z naszym przykładem będzie to termin 27 listopada.

Jeżeli adresat nadal nie zgłosi się po odbiór przesyłki, wówczas przesyłkę sądową uznaje się za doręczoną z dniem upływu terminu wskazanego w powtórnym zawiadomieniu. Przesłana korespondencja sądowa zostaje zwrócona do nadawcy, czyli w tym przypadku do sądu z adnotacją, że nie została podjęta w terminie. Z uwagi na „fikcję doręczenia” uznawana jest za odebraną przez adresata w dniu 27 listopada.

Skutki doręczenia fikcyjnego

Doręczenie pisma sądowego w procedurze z użyciem awizo powoduje doniosłe skutki prawne. Od momentu doręczenia rozpoczyna się bieg terminów procesowych. Od doręczenia wyroku z uzasadnieniem biegnie termin na złożenie apelacji. Od daty doręczenia pozwu biegnie dwutygodniowy termin na złożenie odpowiedzi na pozew. Od momentu doręczenia postanowienia biegnie termin na złożenie zażalenia, itd.

Skuteczność doręczenia przez awizo

Skuteczność doręczenia fikcyjnego zależy od spełnienia kilku przesłanek, wśród których największe znaczenie praktyczne mają faktyczne zamieszkiwanie adresata pod wskazanym na przesyłce adresem oraz prawidłowo dokonana awizacja.

W orzecznictwie Sądu Najwyższego podkreśla się, że chwilowa nieobecność adresata spowodowana wyjazdem służbowym, urlopem, pobytem w szpitalu czy sanatorium itp. nie przekreśla skuteczności doręczenia per aviso. Jednak przebywanie poza miejscem zamieszkania w czasie leczenia sanatoryjnego lub na wakacjach może być okolicznością usprawiedliwiającą nieodebranie przesyłki w urzędzie pocztowym i stanowiącą podstawę przywrócenia terminu.

Nieprawidłowości przy dokonywaniu doręczenia per aviso (np. błędy w awizowaniu) powodują, że czynność ta nie może zostać uznana za skutecznie dokonaną. Czynność ta jest wówczas wadliwa. Jeżeli z doręczeniem związany jest skutek w postaci rozpoczęcia biegu terminu, co ma szczególne znaczenie przy obliczaniu terminów do wniesienia m.in. środków zaskarżenia, termin ten nie biegnie. Zatem wadliwość dokonanego w trybie art. 139 § 1 KPC doręczenia nie stanowi podstawy do złożenia wniosku o przywrócenie terminu.

Podsumowanie

Doręczenie fikcyjne stanowi umowne określenie instytucji prawnej, którą lepiej byłoby nazywać doręczeniem przez awizo. Uchroniłoby to wielu obywateli przed błędną koncepcją, że fikcyjność takiego doręczenia znaczy tyle, że do niego w rzeczywistości nie doszło.

Z inicjatywy Kwartalnika „Iustitia” przeprowadzono badanie „Diagnoza świadomości Polaków 2016”. Jego wyniki przedstawiają obraz, według którego większość Polaków nie zdaje sobie sprawy z tego, iż ignorowanie skierowanych do nich przesyłek sądowych i nie odbieranie ich w wyznaczonym terminie z urzędu pocztowego może mieć negatywne skutki prawne, a w niektórych przypadkach doprowadzić może nawet do wszczęcia postępowania egzekucyjnego bez wiedzy dłużnika. Znajomość skutków formalnych nieodebrania bądź odmowy przyjęcia przesyłki sądowej zaprezentowało jedynie 36 % badanych, co stanowi alarmująco niski odsetek.