Nieodebranie przesyłki pobraniowej przez sprzedawcę

Kolejność wydarzeń

W przypadku zwrotu konsumenckiego opisanego w art. 27 i nast. Ustawy o prawach konsumenta (dalej: Ustawy) istotna jest kolejność wydarzeń. Pierwszą czynnością jakiej powinien dokonać konsument jest odstąpienie od umowy. Polega to na złożeniu sprzedawcy oświadczenia o odstąpieniu od umowy. Mówi o tym art. 30 Ustawy:

Art. 30

1. Konsument może odstąpić od umowy, składając przedsiębiorcy oświadczenie o odstąpieniu od umowy. Oświadczenie można złożyć na formularzu, którego wzór stanowi załącznik nr 2 do ustawy.

2. Do zachowania terminu wystarczy wysłanie oświadczenia przed jego upływem.

3. Jeżeli przedsiębiorca zapewnia możliwość złożenia oświadczenia o odstąpieniu od umowy drogą elektroniczną, konsument może także odstąpić od umowy:

1) przy wykorzystaniu wzoru formularza odstąpienia od umowy, stanowiącego załącznik nr 2 do ustawy;

4. Przedsiębiorca ma obowiązek niezwłocznie przesłać konsumentowi na trwałym nośniku potwierdzenie otrzymania oświadczenia o odstąpieniu od umowy złożonego w sposób, o którym mowa w ust. 3.

Dopiero po złożeniu takiego świadczenia następuje etap wzajemnego zwrotu świadczeń. Wówczas konsument winien odesłać sprzedawcy zwracaną rzecz, a sprzedawca zwrócić konsumentowi uiszczoną płatność.

Zwrot płatności przed złożeniem oświadczenia woli?

Przesyłka pobraniowa „działa” w ten sposób, że jej adresat uiszcza opłatę z chwilą odbioru, a więc jeszcze przed zapoznaniem się z jej zawartością. Jeżeli więc konsument decyduje się na zwrot towaru z wykorzystaniem przesyłki pobraniowej, w której umieszcza zarówno zwracaną rzecz jak i oświadczenie o odstąpieniu od umowy – to tym samym zmusza niejako sprzedawcę do dokonania zwrotu płatności przed zapoznaniem się z tym oświadczeniem. W takiej sytuacji otwiera się szerokie pole do nadużyć. Sprzedawca zostaje postawiony przed faktem dokonanym – ma zapłacić w chwili odbioru. Nie wie komu (kim jest beneficjent), z jakiego tytułu, za co. Paczki nie zamawiał, nie wie co jest w środku.

W tym momencie musimy zastanowić się przez chwilę nad skutecznością złożenia oświadczenia woli. Wedle ogólnej zasady wyrażonej w kodeksie cywilnym:

Art. 61 k.c.

§ 1. Oświadczenie woli, które ma być złożone innej osobie, jest złożone z chwilą, gdy doszło do niej w taki sposób, że mogła zapoznać się z jego treścią.

Wynika z powyższego, że dla skutecznego złożenia oświadczenia woli przez konsumenta, w naszym przypadku oświadczenia o odstąpieniu od umowy, nie jest wcale konieczne zapoznanie się z nim przez sprzedawcę. Wystarczy bowiem możliwość zapoznania się przez sprzedawcę z jego treścią. Czyżby więc w przypadku przesyłki pobraniowej ten warunek był spełniony, a ewentualna odmowa sprzedawcy jej przyjęcia oznaczała, że doszło do skutecznego złożenia oświadczenia woli przez konsumenta?

Na tak postawione pytanie należy odpowiedzieć przecząco. Należy bowiem poddać ocenie samą możliwość zapoznania się przez odbiorcę z treścią oświadczenia woli. Jest ona w takim przypadku uzależniona od wcześniejszego uiszczenia zapłaty, co do której brak jest podstawy prawnej. W orzecznictwie i doktrynie wskazuje się, że przy ocenie możliwości zapoznania się z oświadczeniem konieczne jest odniesienie do stopnia czy nakładu starań ze strony adresata, które musiałby on podjąć, aby zapoznać się z treścią oświadczenia. Podkreśla się, że dla złożenia oświadczenia woli konieczne jest, aby adresat mógł zapoznać się z jego treścią bez szczególnych nakładów lub starań, a więc w zwykłym toku czynności. Uzależnienie możliwości zapoznania się z oświadczeniem od uiszczenia zapłaty nie może być uznane za zwykły tok czynności przy zwrocie konsumenckim.

Uwaga na klauzule niedozwolone

O ile w rozpatrywanej sytuacji istnieją podstawy do tego, by sprzedawca odmówił przyjęcia przesyłki pobraniowej, to jednak nie można takich sytuacji uogólniać i z góry ograniczać praw konsumenta, np. poprzez zapisy w regulaminie sklepu. Takie regulacje mogą być i są uznawane za postanowienia sprzeczne z dobrymi obyczajami i rażąco naruszające interesy konsumentów (nr 6571 – XVII AmC 308/16, nr 5920 – XVII AmC 2851/13, nr 5736 – XVII AmC 4881/11).