Nowe zasady przedawnienia roszczeń mniej korzystne dla konsumenta?

Sześć lat zamiast dziesięciu

Dotychczasowy ogólny termin przedawnienia długów wynosił 10 lat. Był to długi okres, który dawał wierzycielom poczucie bezpieczeństwa w dochodzeniu swoich roszczeń. Jednocześnie upływ 10 lat pozwalał uznać, że wierzyciel stracił zainteresowanie w odzyskaniu swoich pieniędzy. Ustawodawca uznał, że w obecnej rzeczywistości gospodarczej i społecznej 10 lat to zdecydowanie za długo, ze względu na problemy z rzetelnym prowadzeniem postępowania dowodowego.

Okazuje się jednak, że dla konsumentów znaczenie tej zmiany jest praktycznie żadne. Skrócenie terminu przedawnienia do 6 lat dotyczy bowiem zasadniczo roszczeń pomiędzy osobami nie prowadzącymi działalności gospodarczej, o ile przepisy szczególne nie przewidują odrębnych terminów przedawnienia. Konsumentem natomiast się jest wyłącznie w relacji do przedsiębiorcy. Mówiąc prosto – ta zmiana ma znaczenie dla roszczeń „prywatnych” podnoszonych przez osobę fizyczną względem innej osoby fizycznej, nie odnosi się natomiast do np. roszczeń banku względem konsumenta.

Podobnie ma się sprawa ze skróceniem przedawnienia zasądzonych roszczeń z 10 lat do 6 lat. Jeśli przedsiębiorca (bank, firma windykacyjna itp.) uzyska prawomocne orzeczenie sądowe (np. nakaz zapłaty) przeciwko konsumentowi to jest w stanie ścigać go w postępowaniach egzekucyjnych do końca życia. Każdorazowe wszczęcie egzekucji przerywa bieg terminu przedawnienia, a bieg terminu przedawnienia biegnie od nowa. Jeżeli banki stać było na wszczynanie egzekucji raz na 10 lat, to i 6 lat też nie będzie dla nich większym problemem.

Uwzględnienie upływu terminu przedawnienia a „względy słuszności”

Nowowprowadzony przepis art. 117 § 2¹ KC ustanawia regułę, że po upływie terminu przedawnienia nie można domagać się zaspokojenia roszczenia przysługującego przeciwko konsumentowi. Miało to zabezpieczać prawa tych konsumentów, przeciwko którym przedsiębiorcy podnosili roszczenia przedawnione licząc na to, że w postępowaniu konsument nie podniesie zarzutu przedawnienia z powodu braku wiedzy prawnej

Tymczasem obok tego przepisu pojawiły się w kodeksie cywilnym kolejne:

Art. 117¹

§ 1. W wyjątkowych przypadkach sąd może, po rozważeniu interesów stron, nie uwzględnić upływu terminu przedawnienia roszczenia przysługującego przeciwko konsumentowi, jeżeli wymagają tego względy słuszności.
§ 2. Korzystając z uprawnienia, o którym mowa w § 1, sąd powinien rozważyć w szczególności:

1) długość terminu przedawnienia;

2) długość okresu od upływu terminu przedawnienia do chwili dochodzenia roszczenia;

3) charakter okoliczności, które spowodowały niedochodzenie roszczenia przez uprawnionego, w tym wpływ zachowania zobowiązanego na opóźnienie uprawnionego w dochodzeniu roszczenia.

Tzw. „względy słuszności”, mimo próby ich skonkretyzowania w § 2 pozostają niedookreślone. Czym są okoliczności, które miałyby spowodować niedochodzenie roszczenia przez uprawnionego? Jakie to zachowania zobowiązanego miałyby wpływać na opóźnienie uprawnionego w dochodzeniu roszczenia? Wydaje się, że ustawodawca zapomniał o tym, że ma do czynienia z nierównym stosunkiem sił między konsumentem a przedsiębiorcą, np. bankiem. Każda niedookreślona przesłanka prawna rodzi szerokie pole do interpretacji, do popisu prawników – co stawia banki dysponujące odpowiednimi zasobami kadrowymi w uprzywilejowanej sytuacji.

Ostatecznie czas pokaże, jak te przepisy będą interpretowane przez sędziów – od których będzie zależało, czy sądy będą sprzyjały konsumentom, czy może raczej przedsiębiorcom. Inaczej mówiąc: o tym, jak szeroko otwarta będzie dla przedsiębiorców furtka ograniczająca nowe zasady przedawnienia, zdecyduje orzecznictwo.

Ostatni dzień roku kalendarzowego

Zmieniony przepis kodeksu cywilnego regulujący ogólny termin przedawnienia roszczeń majątkowych wygląda obecnie następująco:

Art. 118

Jeżeli przepis szczególny nie stanowi inaczej, termin przedawnienia wynosi sześć lat, a dla roszczeń o świadczenia okresowe oraz roszczeń związanych z prowadzeniem działalności gospodarczej – trzy lata. Jednakże koniec terminu przedawnienia przypada na ostatni dzień roku kalendarzowego, chyba że termin przedawnienia jest krótszy niż dwa lata.

Wprowadzenie zasady, iż koniec terminu przypada na ostatni dzień roku kalendarzowego (z wyjątkiem przedawnienia poniżej dwóch lat) upraszcza obliczanie terminu, ale z pewnością jest niekorzystne dla konsumenta. Dotychczas trzyletnie terminy przedawnienia roszczeń z tytułu świadczeń okresowych lub związanych z prowadzeniem działalności gospodarczej były liczone od dnia, w którym roszczenie stało się wymagalne – plus trzy lata. Jeżeli np. wymagalność raty kredytu przypadałaby na jutro, tj. 16 lipca 2018 r., to termin przedawnienia roszczenia banku przypadłby 16 lipca 2021 r.

Po zmianach w przepisach w analogicznej sytuacji bank będzie mógł dochodzić roszczeń od konsumenta aż do 31 grudnia 2021 r., a więc prawie o pół roku dłużej. W skrajnie niekorzystnym przypadku, przy terminie wymagalności roszczenia przypadającym na początek stycznia – przedsiębiorcy zyskują kolejny rok. Gdzie tu korzyść dla konsumenta?