O podobnych postanowieniach (klauzulach) niedozwolonych

Postępowanie w sprawie klauzul niedozwolonych

Każdy konsument może powiadomić Prezesa UOKiK o podejrzeniu stosowania przez przedsiębiorcę niedozwolonego postanowienia wzorca umowy i zostać dopuszczony w charakterze zainteresowanego do udziału w postępowaniu prowadzonym przez Urząd w sprawie o uznanie postanowień wzorca umowy za niedozwolone. Uprawnia go to do składania dokumentów i wyjaśnień, co do okoliczności sprawy oraz przeglądania akt. W kierowanym do UOKiK zawiadomieniu należy wskazać, czy konsument podejmował kontakt z przedsiębiorcą w celu usunięcia kwestionowanego postanowienia ze wzorca umowy i jakie w tym zakresie stanowisko zajął przedsiębiorca. Ponadto, do zawiadomienia należy załączyć cały wzorzec umowy zawierający kwestionowane postanowienie i wskazać argumenty dla uznania danego postanowienia wzorca umowy za naruszające dobre obyczaje oraz rażąco naruszające interesy konsumentów.

Rezultatem postępowania w sprawie o uznanie postanowienia wzorca umowy za niedozwolone jest wydanie przez Prezesa UOKiK decyzji administracyjnej, w której rozstrzyga, czy dana klauzula ma niedozwolony charakter oraz zakazuje jej dalszego wykorzystywania. Decyzja UOKiK uznająca postanowienie wzorca umowy za niedozwolone ma skutek tylko w stosunku do przedsiębiorcy, który ją stosował oraz wobec wszystkich konsumentów, którzy zawarli z nim umowę na postawie klauzuli wskazanej w decyzji. Jest o tzw. kontrola abstrakcyjna postanowień wzorca umowy. Decyzje Prezesa publikowane są na stronie internetowej Urzędu.

Decyzje zawierają w sobie m.in. treść postanowienia uznanego za klauzulę niedozwoloną. Treść ta odpowiada dokładnie brzemieniu, w jakim dane postanowienie umowne funkcjonowało u danego przedsiębiorcy.

W praktyce zdarzają się postanowienia obecne np. w regulaminach innych sklepów, które w swojej treści nie są identyczne z postanowieniem znajdującym się w rejestrze klauzul niedozwolonych, a mimo to w praktyce wywołują ten sam skutek. Czy w takiej sytuacji konieczne jest przeprowadzanie co do nich odrębnych postępowań i wydawanie nowych decyzji?

Uchwała składu siedmiu sędziów Sądu Najwyższego z dnia 20 listopada 2015 r.

Problem zmienności formy językowej, w jakiej pojawia się klauzula abuzywna był przedmiotem sporów w orzecznictwie sądów i doktrynie prawa. Ostatecznie został rozstrzygnięty uchwałą Sądu Najwyższego z dnia 20 listopada 2015 r., sygn. akt III CZP 17/15. Ma ona następującą treść:

Prawomocność materialna wyroku uznającego postanowienie wzorca umowy za niedozwolone wyłącza powództwo o uznanie za niedozwolone postanowienia tej samej treści normatywnej, stosowanego przez przedsiębiorcę pozwanego w sprawie, w której wydano ten wyrok (art. 365 i 366 k.p.c.).

W uzasadnieniu Sąd Najwyższy stwierdził, że jeżeli sąd wydał wyrok, w którym uznał postanowienie stosowane przez danego przedsiębiorcę za niedozwolone, to nie jest konieczne wielokrotne pozywanie tego przedsiębiorcy za tę samą klauzulę. Dotyczy to również przypadków, gdy zmieniła się jedynie forma językowa postanowienia. Klauzula nadal będzie abuzywna, jeżeli zachowana została jej treść normatywna.

Zdaniem SN przedmiotem uznania za niedozwolone i zakazu wykorzystywania jest więc postanowienie w ujęciu materialnym, a nie formalnym. Nie chodzi postanowienie o określonym brzmieniu, łącznie z językowym kontekstem wzorca, ale o wysłowioną w nim, przy uwzględnieniu normatywnego kontekstu wzorca umowy, skonkretyzowaną treść normatywną, tj. normę lub jej element, określające prawa lub obowiązki stron. Oznacza to, że pod względem przedmiotowym sąd rozstrzyga o niedozwolonym charakterze postanowienia, które ma daną treść normatywną, wynikającą z przytoczonego jego brzmienia i językowego kontekstu wzorca, w związku z czym ewentualne zmiany tego brzmienia i kontekstu nie wymykają się spod zakresu działania wyroku dopóty, dopóki nie mają wpływu na tę normatywną treść, gdyż zachowuje ona swoją tożsamość. Tożsamość ta jest zachowana, gdy zmiany językowe brzmienia postanowienia nie mają znaczenia normatywnego albo jest ono pomijalne.

Przykład

Weźmy jako przykład jedną z obecnych w rejestrze klauzul abuzywnych o konkretnej treści: „Złożenie zamówienia jest równoznaczne z akceptacją regulaminu” (numer postanowienia: 7362). Zastosowanie do tego przypadku zasady treści normatywnej oznacza, że każda – nawet w innej językowo formie klauzula utożsamiająca czynność złożenia zamówienia z czynnością akceptacji regulaminu – również będzie klauzulą abuzywną bez konieczności przeprowadzenia odrębnego postępowania.

Niezależnie więc od różnorodności formy językowej i doboru słownictwa, takie postanowienia jak: „Składając zamówienie klient oświadcza, że akceptuje regulamin sklepu”; „Złożenie zamówienia w sklepie internetowym oznacza jednocześnie akceptację wszystkich zasad zawartych w niniejszym regulaminie”; „Składając zamówienie, Zamawiający akceptuje niniejszy regulamin, jak również wyraża zgodę na przechowywanie i przetwarzanie danych osobowych przez firmę…” itp. – wszystkie w swej treści normatywnej są tożsame z klauzulą abuzywną już obecną w rejestrze klauzul niedozwolonych.

Jeśli umowa, którą konsument już podpisał, zawiera niedozwolone postanowienia to – zgodnie z definicją określoną w kodeksie cywilnym – nie wiążą one konsumenta z mocy prawa.