Przewłaszczenie na zabezpieczenie

Ważnym aspektem przewłaszczenia jest to, że rzecz pozostaje w posiadaniu dłużnika. Instytucja ta stanowi jeden z rodzajów zabezpieczenia wierzytelności umownych w obrocie gospodarczym. Nie jest uregulowana w kodeksie cywilnym, zatem nie znajdziemy w tym akcie prawnym jej definicji. Pojawia się za to w prawie bankowym:

art. 101 ust. 1

Zabezpieczenie wierzytelności banku może być dokonane w drodze przeniesienia na bank przez dłużnika lub osobę trzecią, do czasu spłaty zadłużenia wraz z należnymi odsetkami i prowizją, prawa własności rzeczy ruchomej lub papierów wartościowych.

Opisując i wyjaśniając przewłaszczenie na zabezpieczenie wskazuje się, że występuje ono w dwóch formach: pod warunkiem rozwiązującym oraz pod warunkiem zawieszającym. Niestety, taki „oszczędny” sposób wyjaśnienia znaczenia tej instytucji prawnej wydaje się mało przystępny i może powodować dodatkowe problemy z jej zrozumieniem. Spróbujmy zatem posłużyć się praktycznym przykładem na bazie umowy kredytowej, którą osoba fizyczna – pan Jan – zawiera z bankiem na zakup samochodu.

Przewłaszczenie na zabezpieczenie pod warunkiem rozwiązującym

W tym wariancie dłużnik przenosi własność rzeczy ruchomej na wierzyciela pod warunkiem rozwiązującym, którym jest zaspokojenie wierzytelności. Z chwilą spłaty własność rzeczy automatycznie powraca do dłużnika, bez konieczności zawierania dodatkowej umowy.

W naszym przykładzie dłużnikiem jest pan Jan, wierzycielem jest bank, który udzielił mu kredytu na zakup samochodu. Pan Jan dokonał zakupu samochodu ze środków, jakie pozyskał z kredytu i to on jest stroną umowy sprzedaży jako kupujący (sprzedającym może być np. dealer samochodowy). Mamy więc sytuację, w której pan Jan jest właścicielem zakupionego przez siebie samochodu.

Jednak w naszym przykładzie udzielenie przez bank kredytu było uzależnione od zawarcia przez pana Jana z bankiem umowy przewłaszczenia na zabezpieczenie. W takiej sytuacji pan Jan po dokonaniu zakupu samochodu zobowiązał się przenieść prawo własności tego samochodu na bank. Jeżeli przewłaszczenie na zabezpieczenie dokonuje się pod warunkiem rozwiązującym oznacza to, że bank staje się właścicielem samochodu – ale tylko do czasu ziszczenia się warunku rozwiązującego, którym jest wywiązanie się z umowy kredytowej.

Mówiąc prosto: samochód będzie należał do banku do czasu spłaty przez pana Jana kredytu. Rzecz jasna w całym okresie obowiązywania umowy pan Jan będzie miał możliwość korzystania z samochodu – na zasadach np. umowy użyczenia.

Przewłaszczenie na zabezpieczenie pod warunkiem zawieszającym

W tej wersji dłużnik przenosi własność rzeczy ruchomej na wierzyciela pod warunkiem zawieszającym, którym – w odróżnieniu od poprzedniej sytuacji – jest brak zaspokojenia wierzytelności w określonym terminie. Pan Jan jako dłużnik banku z tytułu umowy kredytowej oraz jednocześnie kupujący z umowy sprzedaży samochodu pozostaje przez okres trwania umowy właścicielem samochodu. Zawarcie z bankiem umowy przewłaszczenia na zabezpieczenie pod warunkiem zawieszającym nie powoduje w chwili związania się ta umową przeniesienia własności rzeczy ruchomej na bank. Tym właśnie różni się warunek zawieszający od rozwiązującego, że następuje niejako „zawieszenie w czasie” skutków prawnych wskazanych w umowie przewłaszczenia do chwili zajścia określonego zdarzenia – w naszym przykładzie braku spłaty kredytu w terminie.

Mówiąc prosto: samochód będzie należał do pana Jana, chyba że nie spłaci on kredytu w terminie – wówczas to bank stanie się właścicielem auta.

Podsumowanie

Przewłaszczenie rzeczy ruchomej na zabezpieczenie zapewnia wierzycielowi konkretne korzyści, będzie on bowiem miał uprawnienia znacznie szersze niż te, które posiadałby przy zastosowaniu innego rodzaju zabezpieczenia wierzytelności np. instytucji zastawu. Instytucja przewłaszczenia na zabezpieczenie obniża ryzyko wierzyciela oraz koszty zabezpieczenia wierzytelności. W przypadku kształtowania postanowień umów o przewłaszczenie rzeczy ruchomych strony dysponują dużą swobodą. Wskazać jednak należy, że z uwagi na fakt, iż instytucja przewłaszczenia na zabezpieczenie nie została szczegółowo uregulowana w kodeksie cywilnym – w celu właściwego zabezpieczenia interesów obu stron wszelkie warunki przewłaszczenia powinny być każdorazowo szczegółowo określone w umowie.