Upadłość konsumencka – kto i kiedy może z niej skorzystać?

Umorzenie długów

Umorzenie w toku postępowania może dotyczyć całości lub części długów konsumenta, których ten nie jest w stanie spłacić. Dotyczy tylko i wyłącznie długów, które powstały przed dniem ogłoszenia upadłości. Celem postępowania jest, aby zamiast szeregu indywidualnych postępowań sądowych doprowadzić do łącznego i równego zaspokojenia roszczeń wszystkich wierzycieli, takich jak np. banki, firmy pożyczkowe, operatorzy telekomunikacyjni itp.

Likwidacja majątku konsumenta

Dla konsumenta istotne jest, że w postępowaniu upadłościowym dochodzi do likwidacji jego majątku w całości lub też w części. Środki pozyskane z tej likwidacji przekazywane są wierzycielom celem zaspokojenia ich roszczeń, zgłoszonych w postępowaniu jako wierzytelności.

Układ z wierzycielami

Możliwe jest także przeprowadzenie postępowania upadłościowego bez likwidacji majątku konsumenta. Dzieje się tak w wyniku zawarcia przez konsumenta układu z wierzycielami. Warunkiem jest uprawdopodobnienie, że w drodze układu zostaną osiągnięte cele postępowania, a więc oddłużenie konsumenta i zaspokojenie wierzycieli w jak najwyższym stopniu. Ten tryb jest korzystniejszy dla tych dłużników, których perspektywa utraty np. mieszkania powstrzymywała przed zgłaszaniem wniosku o ogłoszenie upadłości.

Plan spłaty

W toku postępowania dochodzi do ustanowienia tzw. planu spłaty wierzycieli. Powinien on uwzględniać możliwości zarobkowe i koszty utrzymania upadłego i jednocześnie zapewniać comiesięczne płatności na rzecz wierzycieli. W przypadku, gdy dłużnik nie będzie w stanie dokonać jakichkolwiek spłat, sąd będzie miał możliwość umorzenia zobowiązań bez ustalenia planu spłaty, zaś koszty będą obciążały Skarb Państwa.

Warunki wszczęcia postępowania

Wniosek o ogłoszenie upadłości konsumenckiej podlega kontroli sądowej, albowiem to sąd decyduje o tym, czy postępowanie w danym przypadku w ogóle może zostać wszczęte. Warunki, jakim powinien sprostać konsument wskazane są w art. 491⁴ ustawy Prawo upadłościowe. Dokładniej rzecz ujmując przepis ten wskazuje, w jakich przypadkach sąd oddali wniosek o ogłoszenie upadłości konsumenckiej, przy czym jako pierwszy wymienia się:

1. jeżeli dłużnik doprowadził do swojej niewypłacalności lub istotnie zwiększył jej stopień umyślnie lub wskutek rażącego niedbalstwa.

Powyższy punkt przepisu w praktyce często decyduje „o wszystkim”, gdyż pozostałe zastrzeżenia mają w większości charakter formalny, np. gdy w stosunku do konsumenta prowadzono już konsumenckie postępowanie upadłościowe, ale zostało ono umorzone z innych przyczyn niż na wniosek konsumenta. Albo gdy konsument miał obowiązek złożyć wniosek o ogłoszenie upadłości jako przedsiębiorca, a tego nie zrobił itd.

Doprowadzenie do niewypłacalności

Umyślne doprowadzenie do swojej niewypłacalności lub istotne jej zwiększenie polega na celowym zaciąganiu przez dłużnika zobowiązań, bez zamiaru ich spłaty. Można sobie wyobrazić, że osoba nieposiadająca żadnego majątku w krótkim czasie zaciąga wiele pożyczek i uzyskane w ten sposób środki pieniężne roztrwoni lub nieformalnie przekaże osobie bliskiej. Zachowanie takie z całą pewnością będzie stanowić umyślne doprowadzenie do swojej niewypłacalności ze świadomością pokrzywdzenia wierzycieli. W przypadku ustalenia przez sąd powyższego lub podobnego stanu faktycznego wniosek dłużnika o ogłoszenie upadłości konsumenckiej będzie oddalony.

Rażące niedbalstwo

Rażące niedbalstwo należy rozumieć jako lekkomyślne zaciąganie zobowiązań w sytuacji, gdy dłużnik powinien zdawać sobie sprawę, że nie będzie w stanie ich spłacić. Pojęcie to w praktyce stwarza dużo problemów i jest najczęstszą przyczyną oddaleń złożonych wniosków o ogłoszenie upadłości konsumenckiej. Każdy przypadek sądy badają szczegółowo, ustalając dokładny przebieg powstawania kolejnych zobowiązań dłużnika, jak i jego świadomość prawną i ekonomiczną. Dla przykładu dłużnika nie powinno dyskwalifikować zaciąganie tzw. kredytów konsolidacyjnych celem podejmowania prób spłaty swych zobowiązań.

Inna sytuacja ma miejsce w przypadku tzw. spirali zadłużenia. Jeżeli dłużnik zaciągał kolejne zobowiązania mając świadomość, że nigdy ich nie spłaci, sąd powinien oddalić złożony wniosek o ogłoszenie upadłości konsumenckiej. W przypadku natomiast gdy niska świadomość prawna i ekonomiczna dłużnika lub tym bardziej choroba pozwala przyjąć, że nie miał on świadomości swej trudnej sytuacji finansowej, sąd powinien ogłosić upadłość.

Cel, na jaki zaciągnięto zobowiązania

Istotne dla sądu będzie również ustalenie, na jaki cel dłużnik zaciągał swoje zobowiązania. O wiele bardziej liberalnie podchodzi się do osoby, która zaciągała zobowiązania przykładowo na leczenie swoje lub osób najbliższych, a bardziej rygorystycznie do osoby, która zaciągała zobowiązania celem przykładowo zakupu samochodu czy wyjazdu na wczasy. Nie bez znaczenia będzie także zachowanie samych wierzycieli, którzy mogli sami zachęcać dłużnika do zaciągania kolejnych zobowiązań, pomimo że dysponowali wiedzą o jego zadłużeniu – to również powinno być każdorazowo ustalane przez sąd. Nie sposób bowiem zarzucić osobie rażącego niedbalstwa w przypadku, gdy podmioty profesjonalnie zajmujące się pożyczaniem pieniędzy same doradzały dłużnikowi zaciąganie kolejnych zobowiązań.

Koszty złożenia wniosku

Od 1 stycznia 2016 roku wniosek o ogłoszenie upadłości powinien być złożony na formularzu, którego wzór jest określony w rozporządzeniu Ministra Sprawiedliwości. Koszt wszczęcia postępowania upadłościowego to 30 zł, a koszty dalszej procedury są tymczasowo pokrywane ze środków Skarbu Państwa. Jeżeli dłużnik nie posiada majątku, to koszty te również pozostają finalnie umorzone.